Ξ Gastcolumn
De Europese Unie: de geopolitieke vakantie is voorbij
Als hét adviesorgaan voor regering en parlement op internationaal gebied bestrijkt de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) met zijn adviezen een breed terrein dat enorm in beweging is. Op het internationale speelveld dienen zich grote verschuivingen aan.
De multilaterale wereldorde van na 1945 erodeert en de ordenende rol van internationale organisaties als de Verenigde Naties (VN), verzwakt. Het aanstaande vertrek van het Verenigd Koninkrijk (VK) is een gevoelig verlies voor de Europese Unie (EU) en voor Nederland in het bijzonder. De machtspositie van de Verenigde Staten (VS) brokkelt af en de meningsverschillen met de Europese partners nemen toe. China wordt op economisch, technologisch en veiligheidspolitiek terrein steeds machtiger. Rusland streeft naar herstel van de status van mondiale militaire grootmacht. De instabiliteit rond Europa groeit, terwijl de samenhang binnen de EU lijkt af te nemen en het vooralsnog op belangrijke onderwerpen aan gezamenlijk handelingsvermogen ontbreekt. De Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) heeft over deze vraagstukken de afgelopen jaren verschillende adviezen uitgebracht zoals: ‘Coalitievorming na de Brexit’, ‘Kernwapens in een nieuwe geopolitieke werkelijkheid’, ‘De wil van het volk? Erosie van de democratische rechtsstaat in Europa’ en ‘China en de strategische opdracht voor Nederland in Europa’.
Meer dan ooit is de EU op zichzelf aangewezen, in de woorden van bondskanselier Merkel: “Wir Europäer müssen unser Schicksal wirklich in die eigene Hand nehmen.” De EU dient te voorkomen ‘platgedrukt’ te worden tussen de grootmachten de VS en China. Onze geopolitieke vakantie is nu echt voorbij. De Trans-Atlantische verhoudingen zoals wij die sinds WO II hebben gekend en waaraan we (te) gewend zijn geraakt, keren niet terug. De financieel-economische macht van China dwingt tot een herijking van het beleid op het gebied van industrie, mededinging en technologie. China’s opstelling inzake de mensenrechten vraagt om een eensgezinde Europese inzet. Europa dient voorts steviger op eigen veiligheidspolitieke benen te staan, niet in plaats van maar naast de NAVO. Het bieden van tegenwicht tegen een verdeeldheid zaaiend Rusland en een consistent beleid vis a vis onze vaak onvoorspelbare Amerikaanse vrienden, completeert de buitenlands politieke agenda. Een noodzakelijke voortrekkersrol op het punt van klimaatbeleid zou de EU sieren.
Dit alles dwingt het Nederlands buitenlands en veiligheidsbeleid tot een duidelijke keuze voor de EU. De tijd is voorbij waarin Nederland afwisselend de blik over de Atlantische oceaan (lees de VS en het VK) en op het Europese continent kon richten. Dat betekent automatisch stevige Nederlandse steun voor de Frans-Duitse motor. Dat dient de hoofdrichting te worden, waarbinnen andere beleidskeuzes tot stand komen. Daarnaast kunnen wisselende coalities noodzakelijk zijn om meerderheden respectievelijk blokkerende minderheden te vinden op voor Nederland aangelegen onderwerpen. Het speelveld zal op dit punt na de Brexit zeer veranderen.
Nederland dient te kiezen. Hierbij past geen te zuinige benadering van de meerjarenbegroting van de EU. Verder moet Nederland de EU de ruimte geven haar noodzakelijke strategische rol te spelen en dat heeft zijn prijs. Als een van de Founding Fathers heeft Nederland een bijzondere verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een krachtig opererende EU die nu lang genoeg van een geopolitieke vakantie heeft genoten. De AIV wil graag een rol spelen in het actuele debat over internationale vraagstukken door als onafhankelijk adviseur, ideeën en oplossingsrichtingen aan te dragen. Noodzakelijk in een tijd waarin creativiteit meer dan ooit nodig is.
