Ξ Gastcolumn
Lessen uit 1672
2022 zit er bijna op en daarmee ook de herdenking van het rampjaar 1672, 350 jaar geleden, toen de regering radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos was. Het had maar een haar gescheeld – of eigenlijk een voetdiep water van de Hollandse Waterlinie – of de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was tot een einde gekomen en dan hadden wij vandaag misschien in een andere staat geleefd. Als u het niet gevolgd heeft, dan raad ik u aan toch de NPO-serie Rampjaar 1672* te bekijken. Niet alleen onderhoudend, maar van onze geschiedenis is ook nog best wat te leren.
De bloei
In de decennia voor het rampjaar kwam de Republiek juist tot grote bloei. De Nederlanden waren een wereldspeler van formaat en daar zat ook de pijn bij de Fransen, de Engelsen en de kerkvorsten van Münster en Keulen. Die Nederlandse bloei kwam er niet zomaar. Nederland had zich moedig verzet tegen de Spanjaarden in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en een model gevonden om uit de onderlinge verhoudingen het beste resultaat te halen. De Eerste Vrije Statenvergadering, een vergadering van de Staten van Holland in Dordrecht in 1572, en de Synode van Dordrecht in 1618, zijn voorbeelden van een horizontaal model van overleggen en het verdelen van de macht. Maar het model gaat terug tot de middeleeuwen toen boeren, edelen en stedelingen moesten samenwerken om het land droog te houden.
Het poldermodel
Na de Tweede Wereldoorlog in het politieke debat overheersend en rond 1990 voor het eerst zo benoemd, was het poldermodel een eigen Nederlands model om op basis van consensus beslissingen te nemen. Een pragmatische erkenning van de pluriformiteit van ons land waarin een goede samenwerking mogelijk was ondanks de verschillen. Het heeft ons land veel economische voorspoed gebracht. Waar andere landen tot protectionisme neigden, was Nederland economisch pragmatisch open. Het heeft ons meesters gemaakt in het efficiënt inrichten van onze economie. Alleen geld besteden aan wat echt nodig is en meer geld kan opbrengen. Een model dat in tijden van vrede en groei (net als in de twintig jaar na de Tachtigjarige Oorlog) een topprestatie leverde. Maar ook een model dat in tijden van crisis erg dun belegd bleek. Toen de coronapandemie uitbrak, was er was bewust weinig reserve gekweekt: te weinig intensive care-bedden, te weinig prikcapaciteit. Het poldermodel bleek wel erg veel tijd nodig te hebben om tot beslissingen te komen, net als in het rampjaar 1672 toen de westelijke Hollandse provincies twee maanden overleg met de boeren nodig hadden om de Waterlinie vol te laten lopen. Net op tijd om de vanuit het oosten oprukkende Franse legers tegen te houden. Net zoals wij het ook net redden met onze zorgverleners en prikkers tegen corona.
Knopen doorhakken
Het poldermodel heeft voor- en nadelen, zullen we maar zeggen, aanvankelijk internationaal gezien als een witte raaf, maar later ook verguist als de Dutch disease. De 14 Raden hebben geheel op z’n Nederlands gezamenlijk de regering geadviseerd aan de hand van coronascenario’s om het land tijdig voor te bereiden op een volgende pandemie. Of het echt van een goede preparatie komt, ik weet het niet. De persoonlijke brief van de minister-president heb ik gewaardeerd, maar het is zo Nederlands om niet voorbereid te zijn. Het kost geld waarvan je niet zeker weet of het wat opbrengt.
Komen wij ooit af van het uitgebreid bespreken, visies delen, voors en tegens afwegen voordat er een knoop wordt doorgehakt? Ik denk het niet, en eigenlijk moet dat ook niet. Ik hou erg van dit pratende horizontale landje. Spannend wordt het wel. 2023 wordt vast en zeker geen rampjaar, daar ben ik optimist genoeg voor, maar net als in 1672, toen er grote spanningen waren tussen de staatsgezinden en de prinsgezinden, lijkt de polarisatie Nederland steeds meer in haar greep te krijgen. Gaat Nederland daarmee van karakter veranderen? Ik hoop het niet.
Vier eeuwen praten hebben ons hoe dan ook ver gebracht, maar misschien moeten we nog wel wat sterker worden in het – alle 14 Raden gehoord – tijdig doorhakken van knopen.
* www.ntr.nl/Het-Rampjaar-1672/519
