Besteed meer aandacht aan de maatschappelijke impact en gevolgen voor mensenrechten als er in de toekomst weer pandemiemaatregelen nodig zijn. Dat staat in het gezamenlijk advies ‘Recht doen aan impact en waarden’ (16 mei 2024) van het Maatschappelijk Impact Team (MIT), de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving (RVS) en het College voor de Rechten van de Mens (het College) over de Wet publieke gezondheid. Volgens de organisaties moet de Wet publieke gezondheid worden aangepast om dit te regelen.
Meer aandacht voor maatschappelijke impact en mensenrechten bij de proportionaliteitstoets: een maatregel mag niet verder gaan dan nodig is
In de Wet publieke gezondheid (Wpg) is vastgelegd hoe infectieziekten opgespoord en bestreden moeten worden. Deze wet maakt het onder meer mogelijk om pandemiemaatregelen te treffen. Denk bijvoorbeeld aan het verplicht afstand houden of het dragen van mondmaskers. Maar dat geldt niet voor alle maatregelen. Zware collectieve maatregelen die we kennen uit de coronapandemie, zoals de avondklok en toegangsbewijzen, zijn niet in deze wet vastgelegd. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) wil graag advies of de Wpg hiervoor moet worden gewijzigd. Na het RIVM zijn ook het MIT, de RVS en het College om advies gevraagd. Deze organisaties hebben besloten om het advies gezamenlijk op te pakken. Het advies is op 16 mei door de voorzitters Jolande Sap (MIT), Jet Bussemaker (RVS) en Jos Silvis (College) aangeboden aan de minister voor Medische Zorg, Pia Dijkstra.
Voorbereiden op de volgende pandemie
Volgens het MIT, de RVS en het College kunnen en moeten niet alle mogelijke maatregelen tot in detail geregeld worden in de Wpg. De volgende pandemie kan er namelijk heel anders uitzien. Ook kan er vooraf geen rangorde gegeven worden van lichte tot zware maatregelen: dit hangt van de specifieke situatie af. Het nu wettelijk vastleggen van alle maatregelen die we kennen van de coronapandemie is niet nuttig en kan zelfs goede besluitvorming in een volgende pandemie in de weg zitten.
Aandacht voor maatschappelijke impact en mensenrechten
Het is wel belangrijk om ervoor te zorgen dat pandemiemaatregelen alleen genomen worden als daarbij voldoende rekening wordt gehouden met de maatschappelijke impact en de gevolgen voor mensenrechten. Dat is nu onvoldoende vastgelegd in de Wpg. Alle voor- en nadelen van maatregelen moeten goed worden afgewogen. Daarvoor zijn vooral sterke wettelijke procedures nodig. Het MIT, de RVS en het College adviseren:
- Meer aandacht voor maatschappelijke impact en mensenrechten bij de proportionaliteitstoets: een maatregel mag niet verder gaan dan nodig is.
- Maak onderscheid tussen de acute, beheers- en nafase van de pandemie en pas de besluitvorming daar op aan.
- Leg wettelijk vast hoe onafhankelijke advisering over infectieziektebestrijding en maatschappelijke impact moet plaatsvinden bij bestrijding van een pandemie.
- Zorg dat de ministeries die het meest met de pandemie te maken hebben, nauw worden betrokken bij de besluitvorming over de pandemiebestrijding.
- Regel transparantie over de besluitvorming door het kabinet in pandemietijd.
- Blijf zowel de Eerste als Tweede Kamer betrekken bij de besluitvorming over pandemiemaatregelen, zeker na de acute fase van een pandemie.
- Bied meer wettelijke mogelijkheden voor regionaal (pandemie)beleid en voor uitzonderingen op pandemiemaatregelen voor kwetsbare groepen.
