Het huidige overheidsbeleid voor een gezonde voedselomgeving is onvoldoende. Het RIVM rekende uit dat 64% van de Nederlanders in 2050 overgewicht heeft. Terwijl momenteel 79% van het huidige voedselaanbod in supermarkten buiten de Schijf van Vijf valt. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving adviseert de overheid een financiële prikkel in te voeren waarmee supermarkten beloond worden voor de verkoop van gezond voedsel. Op 17 december 2024 overhandigde de Raad het advies ‘Gezond in de bonus’ aan staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport, Vincent Karremans.
ongezonde voeding kost de samenleving jaarlijks ruim 6 miljard euro aan (vermijdbare) zorguitgaven
Ongezond eten en drinken is na roken de belangrijkste vermijdbare oorzaak van sterfte en verloren gezonde levensjaren. Volgens het RIVM leidt ongezonde voeding tot ongeveer 13.000 doden per jaar. Het kost de samenleving jaarlijks ruim 6 miljard euro aan (vermijdbare) zorguitgaven. Ongezond eten en drinken draagt bij aan de huidige, snelle toename van obesitas in Nederland. Waar in 2023 al 50% van de bevolking overgewicht had, verwacht het RIVM dat dit in 2050 64% zal zijn. Er komen dus meer mensen bij met een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker en diabetes.
Financiële prikkel
De Raad vindt de bedreiging voor de volksgezondheid zo serieus, dat hij een dringende oproep doet aan het ministerie van VWS: geef supermarktconcerns een financiële prikkel om meer gezond voedsel te verkopen. Doordat mensen zo’n twee derde van hun voeding in de supermarkt kopen, hebben supermarkten een spilfunctie in de voedselketen. De Raad adviseert om supermarkten die veel gezond voedsel verkopen te belonen en supermarkten die veel ongezond voedsel verkopen te beboeten. Als supermarkten gezonde producten een prominente plaats in de schappen geven, stimuleren zij consumenten om gezondere producten te kiezen en fabrikanten om gezondere producten op de markt te brengen.
De vormgeving van een dergelijk wettelijk verankerd bonus-malussysteem vraagt om zorgvuldigheid. Ook in de afstemming op ander (al bestaand) beleid om breed te investeren in volksgezondheid. De Raad adviseert het ministerie van VWS hiervoor een commissie in te stellen. Bestaande uit onder andere juristen, economen en retail-experts. Het benutten van de positie en kennis over consumentengedrag van supermarkten is cruciaal voor het daadwerkelijk bereiken van meer verkoop van gezonde voeding.
Wat is gezond?
Om de verkoop van gezond voedsel te kunnen stimuleren, moet er één maat komen voor de gezondheid van de voedselproducten. De Raad stelt voor dat een commissie van deskundigen hierover adviseert. Rapporteren over de verkoop van gezond voedsel gebeurt al, maar via verschillende maten en niet structureel. Zo presenteerde één supermarktketen jaarcijfers over de omzet die afkomstig is van de Schijf van Vijf-producten. Een andere supermarkt berekent de zogeheten Health Living Sales (HLS), wat weergeeft welk percentage van de verkoop bestaat uit eigenmerkproducten met een Nutri-Score A of B. Eén maat en structurele rapportage is echter noodzakelijk om financiële prikkels en daarmee een gezondere voedselomgeving mogelijk te maken.
Ook de uitvoering van dit systeem vraagt uiteindelijk zorgvuldigheid: liefst wordt het systeem in fases al lerende ingevoerd en vervolgens uitgebreid tot alle verkopers van voedingsproducten, dus ook fastfood-, horeca- en cateringondernemingen. Om zo álle consumenten gezonder te laten kiezen en de expertise en positie van alle partijen hiervoor maximaal in te zetten.
